Kerakli kitob sahifasidagi
ma’lumotlarni esda saqlash yomon emas-a ? Do’stlaringizni tug’ilgan
kunlari hamisha yodda tursa, qanday yaxshi!.. Hammada eslab qolish
qobiliyati turlicha. Ko’pchilik biror bir narsani eslab qolish maqsadida
uni o’ziga tanish bo’lgan narsalar bilan bog’laydi. Masalan, Tohir
ismini yodda saqlash uchun "Tohir va Zuhra” romanini, yoki
qarindoshlaridan birining ismi Tohir bo’lsa, shuni asosiy tayanch qilib
oladi. Bu bilan kishilar o’z xotirasini turli mashqlar yordamida
charxlashi va yodda turmaydigan narsalarni, osonlik bilan elsab qolishi
mumkin. Xotira haqidagi maslahatimiz hayotingizda asqatadi degan
umiddamiz. Qadam-baqadam
maslahat
• 1 "Eslab qolish qobiliyatim yaxshi", deya
o’zingizni ishontiring. Ko’pchilik insonlar o’zlarini "mening xotiram
past, ism va raqamlarni negadir eslab qololmayman”, deb ishontirib
qo’yishadi. Bunday fikrni xayolingizdan chiqarib tashlang va xotiramni
yaxshilayman deb qat’iy qaror qabul qiling. Bu borada erishgan har bir
yutug’ingizni nishonlang bu sizga kuch va g’ayrat bag’ishlaydi. • 2 O’xshash narsalar orqali eslab qolish o’ta foydali.
Do’stimizning telefon raqamini eslab qololmasligimizga sabab ular
orasida bog’liqlik mavjud emas. Masalan, 5354127 raqamlarini xotirlash
juda qiyin. Shunday hollarda bu raqamlarni qismlarga ajratib
(5,3,5,4,1,2,7) bosh harfini yoki o’zini biror bir hikoya yoki tanish
matal bilan bog’lash kerak. Masalan, besh boladan uchtasi besh oldi. 535
raqami chiqadi. Ana endi siz bu raqamni shubhasiz, eslab qolasiz. Bu,
albatta har bir insonning ijodkorlik mahoratiga bog’liq • 3 Xayoliy bog’lash ham eslab qolishga katta
yordam beradi. Masalan, kitob o’qib o’tirgan bolani yodda saqlamoqchisiz
. Xayolingizga kitob o’qib o’tirgan bolani keltirmang bu juda oddiy va
tez esdan chiqadigan narsa. Bu sizning xayolingiz va bu yerda siz
xohlagan narsalarni amalga oshira olasiz shu sababli g’ayritabiiy holda
tasavvur qilishga harakat qiling "bolani quvlab yurgan kitob” yoki
"kitobni ishtaha bilan yeyayotgan bolakay”ni tasavvur qiling va albatta
siz buni esdan chiqarmaysiz. • 4 Narsalarni guruhlashtirish ham eslab
qolishga yordam beradi. Ko’pchiligimiz bozorga borishdan oldin kerakli
narsalarni ro’yxatini olamiz, lekin baribir nimadir esdan chiqadi yoki
olmoqchi bo’lgan bazi bir narsalarimizni esdan chiqarib qo’yamiz. Bunday
hollarda ularni guruhlarga bo’lish bizga katta yordam beradi.
Sabzavotlar, mevalar, go’shtli mahsulotlar – ularning har birini sonini
eslab qolamiz va qay birini olishimizdan qat'iy nazar bir guruhga
kiruvchi narsalar boshqasini eslatib turadi.
Yana bir misol :
1991194722001989 ko’rinishidagi raqamni eslab qolish qiyin, ammo uni har
to’rttasini bir guruhga ajratsak yillar hosil bo’ladi.
(1991-1947-2200-1989) Va ularni biror narsa bilan bog’laymiz. 1991-yil
O’zbekiston mustaqillikka erishgan. 1947-yil Hindiston mustaqillikka
erishgan. Toshkent yaqinda o’zining 2200 yilligini nishonladi. 1989-yil
O’zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan. Qarab turibsizki, endi bu
raqamlarni eslab qolish hech qanday qiyinchilik tug’dirmaydi. • 5 Eslab qolmoqchi bo’lgan narsalarimizni
takrorlash. Rus xalqida bir maqol bor: "Takrorlash – bu bilimning
onasi”. Haqiqatan, tez-tez biror bir narsani takrorlash uning xotirada
muhrlanishiga sabab bo’ladi. Har bir inson hayotda tez-tez takrorlanib
turadigan narsalarni esdan chiqarmaydi. Talaba imtihonga tayyorgarlik
ko’rib misollarni bajarishi mumkin, ammo ma’lumotlarni takrorlab
turmasa, yakuniy imtihonni topshira olmaydi. Inson xotirasi qisqa
muddatli axborotlar saqlanadigan va uzoq muddatli xotira, doimiy
ma’lumotlar saqlanadigan bo’limdan iborat. Ma’lumot birinchi marta qabul
qilinganda qisqa muddatli xotirada saqlanadi va ma’lum vaqtdan so’ng
o’chiriladi. Agar ma’lumot bir necha marotaba qaytarilsa, uzoq muddatli
xotira bo’limiga joylashtiriladi. Shu sababli eslab qolmoqchi bo’lgan
narsangizni qancha ko’p takrorlasangiz shuncha yaxshi eslab qolasiz.
Ma’lumotlarni bunday usulda eslab qolish uchun fleshkardlardan
foydalaniladi. Fleshkard yasash uchun qog’ozning bir tomoniga savol,
ikkinchi tomoniga javobini yozasiz. Savolni o’qib javobini bilsangiz
o’tkazib yuboraverasiz, topa olmasangiz orqasiga qaraysiz . Qayta
takrorlanaverganligi uchun savollarning javobi xotirangizda muhrlanadi. • 6 Hayotingizni jadvallashtiring. Doimiy ishlatadigan narsalar:
kalit, ko’zoynaklaringizni bir joyda saqlashga harakat qiling. Kun
tartibi rejalashtirilgan elektron qurulmalardan yoki yon daftarchadan
foydalaning. Qarindosh va do’stlaringizni uy manzillarini va telefon
raqamlarini daftarga yozib qo’ying, telefon va kompyuter xotirasiga ham
kiritib qo’ying. Bu narsalar sizning xotirangizni ortiqcha yukdan xalos
qiladi va boshqa zarur narsalarni eslab qolishingizga yordam beradi.
Agar rejalashtirish sizning eslab qolish qobiliyatingizni oshirmasa ham
ranjimang, siz baribir manfaatdorsiz . (Hech bo’lmaganda kalitni qayerga
qo’yganingizni bilasiz).  • 7 Yangi ma’lumotlarni eslab qolmoqchimisiz,
sekin va chuqur nafas oling. Odam miyasi sekin va chuqur nafas olganda
o’zining ishlash mexanizmini o’zgartirar ekan. Bunday holat odatiy
normal holda uxlaganda kuzatiladi. Inson biror bir narsani eslamoqchi
bo’ladi-yu, ammo eslay olmaydi. Uxlab turganidan so’ng to’satdan yodiga
tushadi. Bu holat yuqorida aytib o’tganlarimizga misol bo’ladi. Shu
sababli biror bir narsani eslab qolmoqchi bo’lsangiz sekin va chuqur
nafas olib chiqaring.
Umumiy maslahatlar. • 1 Aqlni charxlash. Turli tuman yangi narsalarni bajarish misol
uchun, til yoki pianino chalishni o’rganish eslab qolish qobiliyatini
shakllantirishga yordam beradi. Aqlni doimiy charxlab turish zehnni
kuchaytiradi va eslab qolish qobiliyatini yaxshilaydi, oddiy
krossvordlarni yechish xotira uchun mashq vazifasini o’tab beradi. • 2 Badantarbiya. Badantarbiya va aerobika mashqlari qon aylanishini
yaxshilaydi. Bu esa miyaning funksiyalarini yaxshi ishlashiga yordam
beradi. Bu qarilik bilan keladigan xislatlardan biri bo’lmish esdan
chiqarib qo’yishni oldini oladi. • 3 Asabiylashishdan muhofazalanish. Insonning ko’p asabiylashishi
haqiqatan uning sog’lig’i uchun juda yomon ta’sir ko’rsatadi, xususan
miyaga ham. Shu sababli ko’p siqilib asabiylashish xotiraning
susayishiga olib keladi. Har doim ham asabiylashishdan qochib, qutulib
bo’lmaydi, lekin uni qaysidir ma’noda boshqarsa bo’ladi . O’zini qo’lga
olish, asabiylashmaslikka harakat qilish ba’zan miyani ma’naviy dam
oldirish bunga misol bo’la oladi.  • 4 Vaqtida yaxshi ovqatlanish. Hozirgi kunda xotira
qobiliyatini yaxshilovchi ko’plab oziq-ovqatlar chiqib ketgan, ammo
ularning aksariyati laboratoriyada o’z isbotini topmagan. To’g’ri va
vaqtida ovqatlanish inson salomatligidan tashqari uning xotirasiga ham
tasir ko’rsatadi. Iste’mol qiladigan ovqatlarimiz tarkibida timin va
vitamin B6 moddalarining bo’lishi miya faoliyati uchun juda foydali.Bir
kunda 3 marta to’yib ovqatlanish o’rniga 6 marta kam-kam tanovul qilgan
yaxshiroq. Va qondagi qand moddasining bir me’yorda bo’lishi, ham miya,
ham xotira uchun foydali. Iste’mol qilayotgan taomingizni foydali
ekanligini nazorat qiling. Eng asosiysi, achchiq va nordon taomlardan
o’zingizni tiying, bu ham xotiraning sustlashishiga olib keladi.  • 5 Rasmdan foydalanish. Ba’zan biz "xotiram pand berdi, eslay
olmayapman” degan narsaga xotira emas, bizning loqaydligimiz sabab
bo’ladi. Masalan, yangi bir inson bilan tanishib uning ismini eslolmay
yuramiz. Bu bizning xotiramiz sustligidanmas, balki loqaydligimiz
tufaylidir. E’tiborni kuchaytirish bunday hollarning oldini oladi.
E’tiborni kuchaytirish uchun biror bir rasm olamiz; bir lahza unga
qarab, teskari o’girib qo’yamiz va tasvirni eslashga harakat qilamiz;
ko’zni yumib hayolan tasavvur qilishga urinamiz. Mashq jarayonida har
gal yangi rasmdan foydalaning va tez orada katta o’zgarishlarni his
qilasiz.  • 6 Eslab qolishingiz uchun o’zingizga vaqt
bering. Biror bir
narsani bir lahzada eslab qolish uning bir lahzada unutilishiga sabab
bo’lishi mumkin. Har qanday chalg’ituvchi narsa siz eslab qolayotgan
narsani unutib yuborishingizga sabab bo’lishi mumkin, hatto tasodifiy
qo’ng’iroq ham. Shu bois biror bir narsani xotirada saqlayotganingizda
o’zingizga bir oz vaqt bering xayolingizdan boshqa narsalarni chiqarib,
diqqatingizni eslab qolmoqchi bo’lgan narsangizga qarating. Uni qaytib
yodingizga tushurmoqchi bo’lganingizda ham sizni chalg’itishi mumkin
bo’lgan narsalardan xoli bo’lib, diqqatingizni bir joyga jamlab eslashga
harakat qiling. • 7 Yetarlicha uxlash. Oxirgi Garvorddagi
tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, inson uyqu davomida kun bo’yi to’plangan
ma’lumotlarni sintez qiladi. Inson aqliy salomatligi uchun kuniga kamida
7 soat uxlashi kerak. Shunda xotira zaiflashmaydi. • 8 O’zingizni yodda saqlab qolish usullaringizni
yarating.
Mamlakatdagi go’zal joylarni undagi shaharlar nomi bilan bog’lab oling
va hokazo.
| 
